پهناي باند از جمله واژه هاي متداول در دنیاي شـبکه هاي کامپیوتري است که به نرخ انتقال داده توسط یک اتصال شـبکه و یا یک اینترفیس، اشـاره مینمایـد. این واژه از رشـته مهندسـی برق اقتبـاس شـده است. در این شـاخه از علوم، پهنـاي بانـد نشان دهنـده مجموع فاصـله و یا محدوده بین بالاترین و پائین ترین سـیگنال بر روي کانال هاي مخابرانی (باند)، است. به منظور سـنجش اندازه پهناي بانـد از واحـد ''تعـداد بایت در ثانیه'' و یا bps اسـتفاده میشود. پهناي باند تنها عامل تعیین کننده سـرعت یک شـبکه از زاویه کاربران نبوده و یکی دیگر از عناصر تاثیرگذار ''میزان تاخیر'' در یک شبکه است که میتواند برنامه هاي متعددي را که بر روي شبکه اجراء میگردند، تحت تاثیر قرار دهد.
پهناي باند چیست؟
تولید کنندگان تجهیزات سخت افزاري شبکه در زمان ارائه محصولات خود تبلیغات زیادي را در ارتباط با پهناي بانـد، انجام میدهنـد. اکثر کاربران اینترنت نسـبت به میزان پهناي باند مودم خود و یا سـرویس اینترنتbroadband داراي آگاهی لازم میباشـند. پهناي بانـد، ظرفیت اتصال ایجاد شـده را مشـخص نموده و بـدیهی است که هر انـدازه ظرفیت فوق بیشتر باشد، امکان دستیابی به منابع شـبکه با سـرعت بیشتري فراهم میگردد. پهناي باند، ظرفیت تئوري و یا عملی یک اتصال شبکه و یا یک اینترفیس را مشخص نموده که در عمل ممکن است با یکدیگر متفاوت باشند. مثلا یک مودم 90.V پهناي باندي معادل 56 kbps را در حالت سـقف پهناي بانـد حمایت مینمایـد ولی با توجه به محدودیت هاي خطوط تلفن و سایر عوامل موجود، عملا امکان رسـیدن به محدوده فوق وجود نخواهد داشت. یک شبکه اترنت سریع نیز از لحاظ تئوري قادر به حمایت پهنا بانـدي معادل 100Mbps است، ولی عملا این وضـعیت در عمل محقق نخواهد شد (تفاوت ظرفیت تئوري پهنـاي بانـد بـا ظرفیت واقعی). پهنـاي بانـد بالا و broadband در برخی موارد واژه هـاي ''پهنـاي بانـد بالا'' و''broadband'' بـه جـاي یکـدیگر اسـتفاده میگردنـد. کارشـناسان شـبکه در برخی مـوارد از واژه ''پهنـاي بانـد بالا'' به منظـور مشـخص نمودن سـرعت بالاي اتصال به اینترنت اسـتفاده مینماینـد. در این رابطه تعاریف متفاوتی وجود دارد. این نوع اتصالات، پهنـاي بانـد يبین 64Kbps تـا 300kbps و یــا بیشـتر را ارائـه مینماینــد. پهنـاي بانــد بالا بـا broadband متفـاوت اسـت. broadband نشان دهنده روش استفاده شده به منظور ایجاد یک ارتباط است در صورتیکه پهناي باند، نرخ انتقال داده از طریق محیط انتقال را نشان میدهـد.
انـدازه گیري پهناي بانـد شـبکه:
به منظور اندازه گیري پهناي باند اتصال شـبکه میتوان از ابزارهاي متعـددي اسـتفاده نمود. براي انـدازه گیري پهناي باند در شـبکه هاي محلی ((LAN، از برنـامه هـائی نظیر netpref و ttcp اسـتفاده میگردد. در زمـان اتصـال به اینترنت و به منظور تست پهنـاي بانـد میتوان از برنـامه هاي متعـددي اسـتفاده نمود. تعـداد زیادي از برنامه هاي فوق را میتوان با مراجعه به صفحات وب عمومی استفاده نمود. صرفنظر از نوع نرم افزاري که از آن به منظور انـدازه گیري پهناي بانـد اسـتفاده میگردد، پهناي بانـد داراي محدوده بسـیار متغیري است که اندازه گیري دقیق آن امري مشـکل است. تاخیر پهناي بانـد صـرفا یکی از عناصـر تاثیرگذار در سـرعت یک شـبکه است. تاخیر(Latency) که نشان دهنـده میزان تاخیر در پردازش داده در شـبکه است، یکیدیگر از عناصـر مهم در ارزیابی کارآئی و سـرعت یک شبکه است که داراي ارتباطی نزدیک با پهناي باند میباشـد. از لحاظ تئوري سـقف پهناي بانـد ثابت است. پهناي بانـد واقعی متغیر بوده و میتواند عامل بروز تاخیر در یک شـبکه گردد. وجود تاخیر زیاد در پردازش داده در شـبکه و در یک محـدوده زمانی کوتاه میتواند باعث بروز یک بحران در شـبکه شده و پیامد آن پیشـگیري از حرکت داده بر روي محیط انتقال و کاهش اسـتفاده موثر از پهناي باند باشد.
تاخیر و سروی اینترنت مـاهواره اي:
دستیـابی به اینترنت بـا اسـتفاده از مـاهواره به خوبی تفـاوت بین پهناي بانـد و تاخیر را نشان میدهـد. ارتباطـات مبتنی بر ماهواره داراي پهناي بانـد و تاخیر بالائی میباشـند. مثلا زمانی که کاربري درخواست یک صـفحه وب را می نمائید، مدت زمانیکه بطول می انجامد تا صـفحه در حافظه مسـتقر گردد با اینکه کوتاه بنظر می آید ولی کاملا ملموس است. تـاخیر فوق به دلیـل تـاخیر انتشـار است. علاوه بر تـاخیر انتشار، یک شـبکه ممکن است با نوع هاي دیگري از تاخیر مواجه گردد. تاخیر انتقال (مرتبط با خصایص فیزیکی محیط انتقال) و تاخیر پردازش (ارسال درخواست از طریق سـرویس دهندگان پروکسی و یا ایجاد hps بر روي اینترنت) دو نمونه متـداول در این زمینه میباشـند. اندازه گیري تاخیر در یک شـبکه از ابزارهاي شـبکه اي متعـددي نظیر ping و traceroute میتوان به منظور انـدازه گیري میزان تـاخیر در یـک شـبکه اسـتفاده نمود. برنـامه هاي فوق فاصـله زمانی بین ارسال یک بسـته اطلاعاتی از مبـداء به مقصـد و برگشت آن را محاسـبه مینماینـد. به زمان فوق trip-rund گفته میشـود trip-Rund تنهـا روش موجود به منظور تشـخیص و یا بـدست آوردن میزان تاخیر در یک شـبکه نبوده و در این رابطه میتوان از برنـامه هـاي متعـددي اسـتفاده نمود. پهنـاي بانـد و تـاخیر دو عنصـر تاثیرگـذار در کارائی یک شـبکه میباشـند. معمولا از واژه (Service f Quality) QS به منظور نشان دادن وضـعیت کارآئی یک شبکه استفاده میگردد که در آن دو شاخص مهم پهناي باند و تاخیر مورد توجه قرار میگیرد.