فیوز مینیاتوری و کلید مینیاتوری هر دو برای حفاظت از مدارهای الکتریکی استفاده میشوند، اما تفاوتهای مهمی در عملکرد و ویژگیهای آنها وجود دارد:
1. فیوز مینیاتوری (Miniature Fuse):
• عملکرد: فیوز مینیاتوری یک دستگاه حفاظتی است که در برابر اضافه بار و اتصال کوتاه عمل میکند. زمانی که جریان عبوری از حد مجاز بیشتر شود، فیوز ذوب میشود و مدار را قطع میکند.
• تعمیرپذیری: پس از عمل کردن فیوز، باید آن را تعویض کرد. یعنی نمیتوان آن را دوباره به کار انداخت.
• نصب: معمولاً در جعبههای فیوز استفاده میشود و برای محافظت از مدارهای مختلف به کار میرود.
• سرعت عمل: فیوزها معمولاً زمان بیشتری برای قطع مدار نسبت به کلیدهای مینیاتوری دارند.
2. کلید مینیاتوری (Miniature Circuit Breaker - MCB):
• عملکرد: کلید مینیاتوری نیز برای حفاظت از مدارها در برابر اضافه بار و اتصال کوتاه طراحی شده است، اما به جای ذوب شدن، با استفاده از مکانیزمهای داخلی (مکانیسم الکترومکانیکی) عمل میکند و به سرعت مدار را قطع میکند.
• تعمیرپذیری: پس از عمل کردن کلید مینیاتوری، میتوان آن را به راحتی دوباره به حالت اولیه برگرداند و نیازی به تعویض ندارد.
• نصب: معمولاً در تابلوهای توزیع برق نصب میشود و برای حفاظت از مدارهای مختلف استفاده میشود.
• سرعت عمل: کلیدهای مینیاتوری معمولاً سریعتر از فیوزها عمل میکنند.
کلید اتوماتیک یا کلید کمپکت (molded case circuit breaker) در واقع یک نوع سوئیچ حفاظتی است که برای کاربردهای سوئیچینگ و حفاظت مدار از آن استفاده میشود. با توجه به اینکه کلیدهای مینیاتوری نیز میتوانند دو وظیفه سوئچینگ و حفاظت مدار را انجام دهند این سوال برای بسیاری از طراحان مطرح خواهد بود که چرا و چه زمانی باید از یک کلید اتوماتیک در مدار استفاده کرد. باید توجه داشت که با توجه به بالاتر بودن بهای کلیدهای اتوماتیک (بیشتر از ده برابر بهای کلید مینیاتوری) استفاده درست و به موقع از آنها میتواند تاثیر زیادی بر روی بهای تمام شده یک سامانه الکتریکی داشته باشد.
رنج جریانی رنج جریانی یکی از خصوصیات مهم هر المان الکتریکی است. این خصوصیت تا حدودی بین برندهای مختلف متفاوت است اما رنج رایج برای کلیدهای مینیاتوری بین 0.5 تا 63 آمپر است. در حالی که رنج جریانی کلیدهای اتوماتیک از 25 آمپر شروع شده و معمولا تا 1600 آمپر ادامه پیدا میکند. در رابطه با رنجهای مجاز کلیدهای اتوماتیک گاهی در بین برندهای مختلف تفاوتی دیده میشود. یکی دیگر از خصوصیات مهم دیگر کلیدهای کمپکت قابلیت تنظیم آنها برای رنجهای متفاوت است. کلیدهای اتوماتیک معمولا دارای یک عقربه تنظیم در زیر کلید هستن که این امکان را به کاربر میدهد که میزان دقیق جریان عملکرد کلید را برای دو حفاظت حرارتی و مغناطیسی مشخص کند. این در حالیست که کلیدهای مینیاتوری دارای رنجی ثابت هستند.
گرچه در برندهای متفاوت ممکن است خصوصیات کلیدها تا حدودی متفاوت باشد اما به طور کلی کلیدهای مینیاتوری با قدرت قطع بالا 15kA به ندرت ساخته میشوند یا مورد استفاده قرار میگیرند, در حالی که قدرت قطع کلیدهای اتوماتیک در تمامی رنجها (معمولا) بالای 25 کیلو آمپر است و برای رنج تا 630 آمپر تا 70 الی 100 کیلو آمپر نیز میرسد. از این سو محدودیت قدرت قطع در کلیدهای میناتوری استفاده از آنها را برای بارهایی که نیاز به قدرت قطع بالا دارند (بارهای غیر اهمی) محدود خواهد کرد. نوع حفاظت همانطور که میدانید کلیدهای مینیاتوری تنها دارای یک نوع حفاظت برای بار هستند, حفاظت مغناطیسی. این بدین معناست که کلیدهای مینیاتوری تنها در صورتی که خطای اتصال کوتاه رخ داده باشد مدار را قطع خواهند کرد. در سوی دیگر کلیدهای اتوماتیک می توانند هر دو نوع حفاظت الکتریکی و حرارتی را برای بار ایجاد کنند. این قابلیت سبب خواهد شد که استفاده از کلیدهای میناتوری برای بارهای موتوری به شدت محدود شود (تنها برای بارهای بسیار کوچک). تجهیزات جانبی وسعت تجهیزات جانبی برای یک کلید اتوماتیک به مراتب از یک کلید مینیاتوری بیشتر است. این خصوصیت این قابلیت را به کلید میدهد که رنج وسیعی از حفاظتها و نظارتها را برای بار فراهم کند. گرچه کلیدهای میناتوری هم دارای تعداد محدودی از تجهیزات جانبی هستن اما اولا تهیه آنها تا به مراتب مشکلتر است و با توجه به بهای آنها (در برخی موارد تا سه برابر بهای خود کلید) استفاده از آنها به صرفه نخواهد بود. عملکرد در صورت بروز خطا یکی از قابلیتهای مهم کلیدهای اتوماتیک سه حالته بودن سوئیچ آنهاست, به این صورت که در صورت بروز خطا در یک کلید اتوماتیک کلید به جای قرار گرفتن در حالت قطع در حالت خطا قرار خواهد گرفت و این خصوصیت امکان مشاهده بروز قطعی مدار و بازشناختن علت آن (قطع دستی یا بروز خطا) را به ما خواهد داد. این درحالیست که کلیدهای میناتوری تنها دارای دو حالت عملکرد باز و بسته هستند.
قابلیت کنترل خودکار یا از راه دور با استفاده از اضافه کردن یک مکانیزم موتوری به کلید اتوماتیک میتوان این قابلیت را برای آن به وجود آورد که از راه دور یا به وسیله یک سامانه الکتریکی باز یا بسته شود. گرچه بهای بالای آن استفاده از آن را به شدت محدود کرده اما کلیدهای میناتوری به هیچ عنوان دارای چنین قابلیتی نیستند و برای قطع و وصل از راه دور باید از کنتاکتور در مدار آنها استفاده کرد. تعداد پلها کلیدهای میناتوری در تمامی برندها در برای تعداد پلهای 1 تا چهار برای تمامی رنجها و با تمامی خصوصیت ساخته میشوند این در حالی است که کلیدهای اتوکاتیک را برای مصرف کنندههای تک پل تنها میتوان در برخی برندها (مانند ABB) مشاهده کرد و رنج جریانی و خصوصیات الکتریکی آنها نیز به شدت محدود است. استاندارد 110 که معمولا از سوی طراحان به عنوان منبع مورد استفاده قرار میگیرد صریحا به این نکته اشاره کرده است که در یک تابلوی برق خروجیهایی که خود به یک تابلوی توزیع کننده کوچکتر متصل میشوند باید با کلید اتوماتیک حفاظت گردند. البته باید توجه داشت که استفاده از کلید میناتوری به عنوان حفاظت ورودی تابلوهای کوچک مجاز است
اولین تفاوت فیوز و کلید مینیاتوری در این است که کلید مینیاتوری به طور خودکار هنگام بروز شرایط غیر طبیعی مدار شامل اضافه بار و اتصال کوتاه، مدار را قطع می کند. MCB ها از نظر حفاظت نسبت به فیوزها دقت عمل بیشتری دارند و از این نظر است که می گویند فیوز حساسیت کمتری نسبت به کلید مینیاتوری دارد.
مزیت دیگر MCB این است که هنگام بروز مشکل در مدار، تریپ کرده و قطع می شود و مشخص می شود کدام ناحیه از مدار الکتریکی خطا رخ داده و دارای مشکل است. اما در مورد فیوز در همین شرایط باید سیم فیوز کنترل شود و یا کل فیوز قطع شده و مدار به طور کلی بررسی شود. از موارد دیگری که در مورد تفاوت فیوز و کلید مینیاتوری می توان اشاره کرد در این است که MCB ها یا همان کلیدهای مینیاتوری پس از قطع آسیب نمی بیند و می توان پس از رفع خطا، به سرعت مدار را مجدد و بدون هزینه وصل کرد. این در حالی است که تعمیر فیوز امکان پذیر نیست و نیاز به باز شدن فیوز و جایگزینی یک فیوز جدید دیگر در مدار است.
کلید مینیاتوری دو عمل کنترل و حفاظت را هم زمان با هم انجام میدهد و از این نظر مشابه یک کلید به انضمام یک فیوز عمل می کند.